Ý THỨC

Thức thứ sáu. Sách Pháp thường dịch là conscience. Trong các loại tâm thức thì tâm thức thứ sáu này là loại năng nổ, hoạt động nhất, lanh lợi nhất. Nó có tác dụng giúp năm thức trước phân biệt rõ ngoại cảnh. Vd, mắt nhìn quả cam. Đó là tác dụng của nhãn thức (cái hay biết của mắt). Nhưng thật ra con mắt chỉ thấy được cái hình tròn tròn, cái màu vàng vàng, còn muốn biết được đấy là quả cam, ăn được thì ý thức phải đồng thời khởi tác dụng.

 

Ý thức không những duyên được với các cảnh của năm thức trước, mà nó có thể duyên với bóng dáng của những cảnh đó. Vd, ta nhắm mắt lại, không nhìn thấy quả cam nữa. Nhưng ý thức vẫn tưởng tượng được bóng dáng, hình dạng của quả cam.

 

Ý thức của người luôn luôn hoạt động, chỉ trừ lúc ngủ say và chết giấc. Người tu định thành tựu được cảnh giới vô tưởng định, hay diệt tận định thì ý thức cũng không còn hoạt động nữa.

 

Khi thành tựu được cảnh giới gọi là vô niệm, thì ý thức ngừng không hoạt động nữa, nhưng tâm người nhập định vẫn sáng suốt, tỉnh táo.